Termoregulacija predstavlja sposobnost organizma za održavanje tjelesne temperature u određenim granicama, čak i kada je temperature okoline značajno drugačija. Ovo je jedan od osnovnih preduslova za održavanja homeostaze toplokrvnih životinja - odnosono očuvanja konstantne unutrašnje sredine, neophodne za odvijanje metaboličkih procesa – objašnjava dr sci med Nikola Fatić, specijalista vaskularne hirurgije na poliklinici NOVI CENEX MEDICAL.

– Ljudsko tijelo posjeduje automatske mehanizme za regulaciju i održavanje tjelesne temperature. Normalan raspon tjelesne temperature tijela čovjeka iznosi 36,3 °C – 37,1 °C. U slučajevima kada je spoljašnje okruženje toplije (ljeto, sauna, zagrijavanje izvorima toplote i slično), najmanje arteriije – arteriole, koje vode do kapilarne mreže u potkoži se šire. To povećava protok krvi na površini tijela, gdje se toplota lakše odaje. Ovaj proces se širenja krvnih sudova naziva vazodilatacija. Znojne žlijezde proizvode veće količina znoja, čije isparavanje omogućava brže hlađenje. Znoj se izlučuje na površini kože, a za njegovo isparavanje potrebna je toplotna energija, koju tijelo na vrućini doprema u znojnu kožu pa se, isparavanjem znoja, hladi – rekao je dr Fatić.

Ukoliko organizam nije u mogućnosti da održava tijelesu temeraturu u uslovima povećene temperature okoline ona se povećava značajno iznad normalne, kako je kaѕao specijalista, javlja se stanje koje je poznato kao hipertermija – pregrijenaost, a kada se temperatura tijela smanjuje ispod normalnih nivoa granica, dolazi do hipotermije- podhlađivanja.

– Očuvanje procesa metabolizma u ljudskom tijelu moguće je isključivo u uslovima stabilne termoregulacije jer enzimi – ti osnovni regulatori svih faza procesa metabolizma – svoju optimalnu funkciju ostvaruju na unutršanjoj temperaturi organizma od 37° do 38 °C. Velika odstupanja od normalih vrijednosti tjelesne temperature organizma izazivaju oštećenja funkcije organizma, pa i smrt. Centralni nervni sistem prestaje da funkcioniše na 45 stepeni, srčani mišić na oko 48 stepeni. Donja granica funkcionisanja ljudskog tijela je 27 stepeni, a u nekim slučajevima i 20 – kaže specijalista.

Kako je naglasio, proizvodnja tjelesne toplote zavisi od bazalnog metabolizma, aktivnosti skeletnih mišića, mišićnog tonusa, aktivnosti probavnog trakta, i postojeće tjelesne temperature.

Mehanizmi termoregulacije

Potrošnja tjelesne toplote se odvija u neprekidnim procesima razmjene stvorene energije sa životnom okolinom.

– Smjer i intenzitet energetskih tokova prijema i odavanja toplote zavise od temperatura tijela i okoline, pri čemu ona uvijek prelazi sa hladnijeg na topliju stranu. Razmjena – prijem ili predaja – toplote se odvija: radijacijom - zračenje toplote se odvija u vidu infracrvenih toplinskih zraka; kondukcijom – direktno sprovođenje zavisi od temperaturne razlike dodirnih površina i toplotne sprovodljivosti dodirujućih tijela; konvekcijom - strujanjem vazduha ili tečnosti, pa se odvođenje topline ovim putem dešava tako da se ona kondukcijom prenese sa tijela u vazduh ili tečnost; evaporacijom – znojenjem. Evaporacija vode sa površine kože i pluća, po svakom litru izlučenog znoja, oslobađa oko 2.430 kJ. Ima dva oblika: nevidljivo i znojenje. Pri vanjskim temperaturama iznad 37 °C evaporacija je jedini fiziološki oblik odavanja tjelesne toplote. Obrnuto je proporcionalno vlažnosti vazduha, pa je vrućina mnogo podnošljivija u suvoj nego u vlažnoj atmosferi – objasnio je dr Fatić.

Hemijska i fizička termoregulacija

Naš sagovornik objašnjava da održavanje stalne unutrašnje temperature na niskim spoljašnjim temperaturama ostvaruje se sistemom hemijske termoregulacije, a pri visokim temperaturama uključuje se fizička termoregulacija.

– Hemijska termoregulacija obuhvata podešavanje proizvodnje toplote iz raspoloživih energetskih izvora, a fizička se odvija putem pomenutih oblika odavanja toplote: radijacijom, kondukcijom, konvekcijom i evaporacijom itd.

Fizička termoregulacija, u otpuštanju toplote na ranije opisane načine, odvija se zahvaljujući: prerespodjeli krvi između površine tijela i mišićne mase, promjeni volumena krvi i promjenom minutnog volumena srca – kazao je specijalista.

Pri visokim vanjskim temperaturama, kako je pojasnio dr Fatić, šire se krvni sudovi u potkoži, a stežu oni u unutrašnjosti tijela. Pojačana cirkulacija kroz kožu povećava minutni volumen srca, zapreminu krvi koju srce ispumpa u jednom minute, (do oko 1/3), što, uz to i pojačan rad znojnih žlijezda, pojačava odavanje toplote. Nasuprot tome, hladnoća podstiče stezanje površinskih krvnih sudova i smanjuje gubitak toplote.

– Povišena spoljašnja temperatura povećava volimen krvi, usljed razrjeđivanja prihvaćenim količinama tkivne tečnosti i stezanjem slezene. Povećan volumen krvi pospješuje otpuštanje toplote, a iste učinke ima i povećanje minutnog volumena srca, koji je, uglavnom, posljedica povećane učestalosti kontrakcija u minuti – rekoa je hirurg.

Regulacija sistema

Termoregulacijski nervni centar nalazi se u međumozgu, a sastoji se od dva funkcionalno odvijena dijela. Prednji je odgovoran za reakcije organizma na povišenu temperaturu pa njegovi impulsi podstiču procese odavanja toplote. Zadnji centar je kontrolor termoregulacije putem produkcije toplote. Za ove centre je karakterističan odnos recipročne kontrole, tj. povećanje aktivnosti jednog na račun smanjenja aktivnosti drugog dijela ukupnog sistema termoregulacije – otkriva vaskularni hirurg.

Uticaj povišene spoljašnje temperature na pacijente sa uznapredovalom aterosklerozom i proširenim venama

Po riječima našeg sagovornika, u uslovima povišene spoljašnje temperature dolazi do pojačane aktivnosti kardivaskularnog sistema kroz aktivaciju, ubrzani rad srcanog mišića, povećani minutni volumen, širenjem perifernih krvnih sudova, gubitak tečnosti kroz proces znojenja.

– Kod pacijenta sa atersklerozom, ovo može dovesti do pojave tromboze na magistalnim i manjim aterijama, jer se povećava gustina krvi, sa posledičnim srčanim udarom, moždanim udarom, akutnom ishemijom i gangrenom. Kod pacijenta sa proširenim venama, koji već imaju otežano vraćanje periferne krvi ka srcu, takođe dolazi do pojave zgušavanja krvi i posledične tromboze venskog sistema, što kao posljedicu može imati trombozu površinskih ili dubokih vena, bol, otok, težinu u nogama – objasnio je hirurg.

S toga se ovoj grupi pacijenta, kako je kazao, savjetuje izbjegavanje izvorima toplote, sunačenje u najtoplijem dijelu dana, nadoknada tečnosti, kretanje i upotreba redovne terapije.

Napomenuo je da u slučaju pojave tegoba pacijenti obavezno se javiti ljekaru radi predupređivanja komplikacija bolesti.

D.T.

---